Agar bolalarimizning sevimli yozuvchisi Xudoyberdi To‘xtaboyev hayot bo‘lganlarida 2022-yilning  dekabr oyida  to‘qson yoshga to‘lardilar. Ana shu munosabat bilan   Respublika “Kamalak” bolalar tashkiloti, Xalq ta’limi vazirligi, “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi hamda  “Gulxan” jurnali  bilan hamkorlikda   ardoqli adibimiz xotirasiga bag‘ishlab “Xudoyberdi To‘xtaboyev asarlari  muxlisiman” nomli  an’anaviy  insholar tanlovi o‘tkazildi. Tanlov 10-14 hamda 15-18  yosh doirasida onlayn tarzda o‘tkazildi. G‘oliblar  qanday mukofotlar bilan taqdirlanganini ijtimoiy tarmoqlardan bilib olgansiz, albatta. Tanlovdan ma’lum bo‘ldiki, respublikamiz o‘quvchilari Xudoyberdi To‘xtaboyev asarlarining chinakam muxlislari ekan. Bu mehr qo‘limizga kelib tushgan 10 mingga yaqin insholarda o‘z  ifodasini topgan. Xabaringiz bo‘lsa, tanlov nizomida  g‘olib insholar  “Gulxan”da e’lon qilinishi aytilgan edi.  Va’daga vafo qilib ushbu sonda 10-14 yoshli  o‘quvchilar doirasida g‘olib, deb topilgan inshoni e’tiboringizga  havola qilmoqdamiz.  Bu insho samimiyligi, hayotiyligi bilan sizlarga ham manzur bo‘ladi, degan umiddamiz.

INSHO

UCHRASHUV BERGAN ISHONCH

REJA:

1.Buyuk maqsadlar sari yetaklagan uch­rashuv

2.Bolalarning sevimli yozuvchisi

3.Xudoyberdi To‘xtaboyev asarlarining hayotimdagi o‘rni

2018-yil 12-aprel. Bu mening hayotimni o‘zgartirgan, ulkan maqsadlar sari dadil qadam tashlashim uchun sabab bo‘lgan kun. Maktabimiz peshtoqidagi O‘zbekiston xalq yozuvchisi Xudoyberdi To‘xtaboyev bilan ijodiy uchrashuv bo‘lib o‘tishi haqidagi e’lonni o‘qib, juda xursand bo‘lib ketdim.

–Nahotki, o‘sha buyuk yozuvchi bizning maktabga kelsa, juda ajoyib-ku, ustoz, – deb sevindim.

–Ha, albatta. Ustozning asarlarini yana ham chuqurroq o‘qing, o‘zingizni qiziqtirgan savollaringizga javob olasiz.

Nihoyat, men or­ziqib kutgan kun ham keldi. Sevimli yozuvchim – maktabimda. U kishi juda xushfe’l, samimiy kishi ekanlar. Xudoyberdi bobom o‘z hayot va ijodlari haqida gapirar ekan, mening havasim ortib borardi. Ustozga o‘zim yozgan “Vijdonli kitob”, “Uchar paypoq” nomli she’rlarimni o‘qib berdim.

– Bolam, necha yoshsan? Isming nima?

– O‘n yoshman. Ismim – Otabek.

– She’rlaring juda ajoyib. Anvar Obidjon she’rlarini ko‘p o‘qiysan chog‘i. Agar ko‘p kitob o‘qisang, o‘z ustingda ishlasang, maktabda besh bahoga o‘qisang, sendan katta shoir chiqadi. Bilasan-a, Otabeklar buyuk bo‘ladi.

–Albatta, she’rlarim yoqdimi sizga?

–Nafaqat menga, zaldagi hammaga yoqdi.

–Rahmat!

Bilasizmi, bu mening hayotimdagi unutilmas kun edi. Axir, Xudoyberdi To‘xtaboyevdek yozuvchi menga ishonch bilan shoir  bo‘lasan desa-ya. Uchrashuvdan so‘ng she’rlarimni ustozga berdim, ular yaxshi she’rlarimni gazeta va  jurnallarda berishni aytdilar va menga “Besh bolali yigitcha”, “Shirin qovunlar mamlakati” kitoblarini sovg‘a qildilar.

–   Faqat, o‘qigin, yodingda bo‘lsin: sening eng yaqin do‘sting ham, qanoting ham kitoblardir, bolam.

Ustozning bu o‘gitlaridan angladimki, maqsad yo‘lida har qanday sinovlarni yengib, harakat qilish lozim. Men ham buyuk shoir bo‘laman. O‘zbek bolalar adabiyotini dunyolarga tanitaman,  deb niyat qildim.

Xudoyberdi To‘xtaboyev deyilganda, albatta, “Sariq devni minib” asari ko‘z oldimga keladi. Bu asarni o‘qimagan bola bo‘lmasa kerak. Mehribon onajonim uni menga 8 yoshimda o‘qib bergan edilar. Onam uy yumushlarini tezroq bajarishlarini betoqat bo‘lib kutar edim. Asar voqealari rivojiga juda qiziqar, har kuni shu kitob yuzasidan bahs-munozara olib borar edik.  Kitobni o‘qib bo‘lgach Xudoyberdi  To‘xtaboyev mening sevimli yozuvchimga aylangan. U – nafaqat mening balki, barcha bolalarning sevimli yozuvchisi.

Adibning “Sariq devni minib”, “Sariq devning o‘limi”, “Shirin qovunlar mamlakati”, “Qasoskorning oltin boshi” nomli romanlari o‘zbek adabiyotiga o‘zgacha kayfiyat olib keldi. Bu asarlarni o‘qigan kitobxon o‘zi sezmagan holda tarbiyalanadi.

Bu asarlar yumorga boy: ularda bolalar hayoti, ularning o‘ziga xos tabiati, hissiyotlari, ruhiy kechinmalari nihoyatda bolalarbop yo‘sinda mahorat bilan tasvirlanadi. Yozuvchi – o‘zbek bolalar adabiyotini jahon miqyosiga olib chiqqan ijodkor.

O‘ylaymizki, xorijlik bo­lalar ham Xudoyberdi To‘xtaboyev asarlarini berilib o‘qishadi.

Uning asarlari barcha bolalar uchun tushunarli, qaysi millat bolasi o‘qishidan qat’i nazar, uning sevimli kitobiga aylanadi.

Chunki, Hoshimjonning xatti-harakati juda ishonarli, jonli ifodalangan. To‘g‘ri, asarni o‘qigan inson kuladi, Hoshimjonning o‘rnida bo‘lgisi, uning kabi sehrli qalpoqchasi bo‘lishini orzu qiladi. Biroq, insonning bilimi bo‘lmasa, unga sehr-jodu ham yordam bera olmaydi. Odamlarni aldagan, ularni har xil vaziyatlarga tushirgan, sehr bilan ularni  hayron qoldirgan qahramonimiz Hoshimjon o‘zini aldayolmaydi. Bilimni hech qanday sehr bilan o‘ziga bo‘ysundira olmaydi. Bilimni faqat o‘qib-izlanib  topish kerakligini, kech bo‘lsa-da anglaydi.

“Besh bolali yigitcha” asarining bosh g‘oyasi, yetim bola obraziga singdirilgan mantiq yosh kitobxonni ezgu fazilatlarni o‘zlashtirishga o‘rgatish, baxtli kelajakka ishonish va hayot uchun kurashishdir.

Men Xudoyberdi To‘xtaboyev asarlarini o‘qiganimda, o‘zimga kerakli xulosalarni chiqaraman. Inson har doim ham hayot sinovlariga dosh beravermaydi. Qattiq sinovlar kelganda, taslim bo‘lish yo‘lini tanlaydi. Lekin, har qanday qiyinchilik ortida quvonch turadi. Biz hayotni Orifjondek sevishimiz, o‘z  aql-zakovatimiz bilan yuksak marralarni zabt etishimiz kerak. Bunga esa Hoshimjon o‘ylagandek oson  yo‘llar bilan borib bo‘lmaydi. Unga garchi mashaqqatli bo‘lsa-da, mehnat bilan erishmog‘imiz kerak. Ana shundagina asl inson nomini oqlagan bo‘lamiz. Bu – mening emas, ustozning bizga o‘giti.

Otabek SAYFULLAYEV,

Jizzax viloyati Zafarobod

tumani 3-maktab 8-sinf o‘quvchisi

Qadrli tengdoshlar, O‘zingiz o‘qigan kitoblardagi eng durdona fikrlarni do‘stlaringiz bilan ulashishni istaysizmi? Unday bo‘lsa marafonimizga qo‘shiling. Yaxshi ko‘rgan kitoblaringizdagi iqtiboslarni @GulxanBolajon telegram manziliga yuboring. Eng faol kitobxonlarimiz uchun ajoyib sovg‘alarimiz bor. Tayyor bo‘lsangiz, qani boshladik!!!

Nasl-nasab bilan maqtanish zaiflik belgisidir! O‘zining ilkidan yaxshi ish kelmaydiganlar mudom nasl-nasablari bilan kerilurlar. (“Yulduzli tunlar”. Primqul Qodirov)

Hammaga birdek yoqishning iloji yo‘q, agar hamma sizni yoqtirsa, bilingki, sizda nuqson bor. (Paulo Koelo)

Hayotdagi muvaffaqiyatsizligingning eng muhim sababi, barchaning diqqat markazidaman, hamma men bilan mashg‘ul, deb o‘ylashingdir. Ishon menga, sen hech kimni qiziqtirmaysan. (Fyodor Dostoyevskiy)

Aslida zaminimiz mo‘minlarga meros qolishi kerak edi. Lekin baxtga qarshi u texnikaga mukkasidan ketgan, o‘z qalbiga emas, ekranlarga boqishni afzal ko‘ruvchi yoshlarga qoldi. (“Ibtido”. Den  Braun)

Bahs – bu ham aslida ilm o‘rganishning bir yo‘li. Biroq unga ortiqcha hirs qo‘yish yaramaydi. Chunki bahsga ortiqcha hirs qo‘yishdan mag‘rurlik, maqtanchoqlik, xusumat, yolg‘onchilik, hatto, arzimagan narsadan janjal chiqarish va birovga musht ko‘tarish kabi yomon illatlar tug‘iladi. (Abay)

TOVUQLI SALAT

Kerakli mahsulotlar:

Tovuq filesi, bodring – 1kg, konservalangan jo‘xori, pishloq – 200 gramm, salat bargi, mayonez.

Tayyorlanishi: Pishirilgan tovuq go‘shti, bodring, pishloq yo‘g‘on somoncha shaklida to‘g‘raladi. Unga jo‘xori, to‘g‘ralgan salat bargini qo‘shib ta’bga ko‘ra mayonez, tuz solib aralashtiriladi.

TVOROGLI YOSTIQCHALAR

Kerakli mahsulotlar:

Margarin – 200 gramm, tvorog – 200 gramm, tuxum – 2 dona, qavartma (razrixlitel) – 10 gramm, shakar – 200 gramm, un – 500-600 gramm.

Tayyorlanishi: Xona haroratida erigan margaringa tvorog, tuxum solib aralashtiriladi. Un va qavartmani elakdan o‘tkazib yumshoq xamir qoriladi. Xamir tingandan keyin zuvalachalarga bo‘linadi. Har bir zuvalachani yoyib, shakarga botirib, uch buklab listga teriladi. 20-30 daqiqa 200 gradusda gaz pechida pishiriladi.

PIROG

Kerakli mahsulotlar:

2 dona tuxum, 200 gramm shakar, 200 gramm sut, 100 gramm margarin yoki salat yog‘i, qavartma 15 gramm, 400-500 gramm un.

Tayyorlanishi:

2 dona tuxumni shakar bilan yaxshilab aralashtirib, sut, erigan margarin solinadi. Un bilan qavartmani elakdan o‘tkazib, suyuqroq xamir qilinadi. Qolip tagi yog‘lanib xamir solinadi. Qizib turgan gaz pechiga 160-170 gradusda 35-40 daqiqaga qo‘yiladi.

NIGORA tayyorladi

Tong. Tog‘ ortidan erinibgina bosh ko‘ta­rayotgan quyoshning zarrin nurlari butun  borliqqa tarqala boshladi. Shunday damlarda kishilar  qalbidan ajoyib  hislar o‘tadi. Buni  so‘z bilan ta’riflash  qiyin. Mehriniso ham hozir ana shunday ismsiz  tuyg‘ularni  ko‘nglidan  kechirardi. U ta’tilda bo‘lgani uchun bugun  dadasi  bilan  Sankt-Peterburgga  jo‘nab  ketishi  kerak. Shu sababli hayajon va quvonchdan yuragi hapriqardi.

Ular  samolyotga chiqishdi. Mehrinisoning nimasidir uyda qolib  ketayotgandek tuyuldi. Qizcha samolyot illiminatoridan tashqariga qaradi. Pastda suzib ketayotgan momiq bulutlar ham ko‘nglidagi g‘ashlikni tarqatmadi...  Mana uch kundir-ki, ular Neva bo‘yidagi azim shahardalar. To‘satdan Mehrinisoning  tobi  qochdi.

 –  Hayronman,  nima bo‘ldi-a senga? Nimadan  bunchalik  ezilyapsan?

–     Dadajon, iltimos dadajon, tezroq qishloqqa  qaytaylik. Uyimizni  sog‘indim!      

Endigina 13 yoshni qarshilagan  qizning bu  gap­laridan ota  allanechuk bo‘lib ketdi. Ishbilarmon  ota  qizining  Vatanga  shu darajada ichikib,  og‘rib  qolishini kutmagan edi.

Dunyoda shunday  tuy­­g‘u borki, ular dengiz tubidagi  javohirlar  yanglig‘  yuraklarda  maxfiy  yashaydi. Bu shubhasiz, Vatanga  mu­habbat  tuyg‘usidir . Inson har  doim  mana  shunday  iliq  tuyg‘ular  bilan  yashashi kerak! Xuddi  Mehrinisodek.

Aziz  do‘stim!  Ishonamanki,  sizning  qal­bingiz  ham  shunday  muqaddas  tuyg‘ularga  to‘la: sevgi, sog‘inch, hurmat va  albatta  Vatanga  muhabbat  tuyg‘usi!

Unutmang, ona yerdan oyoq uzilsa ham ko‘ngil uzilmaydi.

Zarnigor Sanoyeva,

Navoiy shahri 11-sinf

XATOLARDAN SABOQ OLING

Tomas Edison lampochka uchun tola izlab ikki ming xil materialni sinab ko‘radi. Ammo ularning hech biri qoniqarli ishlamagach, uning yordamchisi shikoyat qiladi: “Eh-h, shuncha vaqtimiz, mehnatimiz behuda ketdi va eng  achinarlisi, biz hech nima o‘rganmadik”. Shunda  Edison qat’iy ishonch bilan shunday deydi: “Biz uzoq yo‘lni bosib o‘tdik va ko‘p narsalarni o‘rgandik. Endi biz yaxshi lampochka yasash uchun foydalanib bo‘lmaydigan ikki ming xil element borligini bilamiz”.

BUGUNNI YO‘QOTMASAK…

Kunlarning birida sutchi sutlarni olib, bozorga yo‘l oldi. Sut to‘la ko‘zani boshiga qo‘yib  borarkan, sutdan tushgan pullarni nima qilish haqida xayol suri-i-ib ketdi. – Yuzta jo‘ja sotib olaman. Ularni boqib, kattaroq bo‘lgach yaxshigina pulga sotaman. Keyin ikkita echki olaman. Echkilarni semirtirib sotsam, mo‘maygina pul bo‘ladi. Hm-m-m, keyin nima qilsam ekan? Ha, topdim! Keyin bu pulga sersut sigir sotib olaman. Shunda ko‘proq pul topaman”, – deya farovon hayotini tasavvur qilarkan, kutilmaganda toshga qoqilib ketdi. Boshidagi ko‘za  tushib sindi. Hamma sut yerga to‘kildi. Barcha orzulari yerdagi sut kabi yoyilib, bo‘linib ketgan sutchi o‘tirib olib, yig‘lashga tushdi.

Xulosa: Ertani xayol qilib, buguningizni yo‘qotmang.

BIRDAMLIK

Bir necha yil oldin, Sietldagi Maxsus Olimpiada o‘yinlarida to‘qqiz nafar aqli zaif  bola yuz metrga yugurish uchun  o‘zaro bellashdilar.

Yugurish uchun start berilganda, ularning ko‘zlarida shunchaki yugurish emas, balki marraga birinchi bo‘lib borish va g‘alaba qozonish istagi yonib turardi. Shu damda bir bolakay to‘satdan qoqilib yiqildi va shilingan oyoqlarini ko‘rib yig‘lay boshladi. Qolgan sakkiz ishtirokchi  bolaning yig‘isini eshitdilar-u, ortga o‘girilib bolaning yoniga qaytdilar. Daun sindromiga chalingan bir qiz egilib, bolakayning shilingan oyog‘ini ohista siypaladi va: – Hammasi yaxshi bo‘ladi, –  dedi. Keyin to‘qqiz olimpiadachining barchasi qo‘lni qo‘lga berib, marra tomon birga yugurishdi. Bu holatni kuzatib turgan stadiondagi tomoshabinlarning hammasi o‘rinlaridan turib, qarsak chalib yubordilar. To‘qqiz ishtirokchining bari olimpiada g‘olibi deb topildilar.

Xulosa: Biz doimo birinchi bo‘lishga intilamiz. Ammo bir narsani unutmasligimiz lozim. Hayotda  g‘olib bo‘lishdan-da muhimroq va yuksakroq tushuncha bor. Bu garchi bizni ortga qaytishga majbur qilsa-da, boshqalarning g‘alaba qozonishiga yordam berishdir.

Dilnavoz NAJIMOVA tayyorladi

2 parda 4 ko‘rinishli ertak-pyesa

          ISHTIROKCHILAR:

Qoravoy. Shum bola

Omon. Shum bolaning do‘sti

Rahbar. O‘zga sayyora odami

Yu. O‘zga sayyoradagi qiz bola

Boshliq. O‘zga sayyora odami

Devday yomon mahluq. O‘zga sayyora mahluqi

Rahbarning qo‘riqchisi. O‘zga sayyora odami

MUQADDIMA

Uy. Karavotda Qoravoy – Shum bola uxlab yotibdi. O‘rtog‘i Omon uni uyg‘otolmay xunob. Nihoyat u uyg‘ondi.

Omon: – Namuncha qattiq uxlading. Uyg‘otolmay xunob bo‘lib ketdim-ku. Yo eshitsang ham indamay yotaverdingmi-a!?

Qoravoy: – Yo‘g‘-ye, eshitishga eshitdim, Omon! Lekin eng zo‘r joyga kelgandim-da.

Omon: – Nima? Alahsirayapsan shekilli. Nimaning eng zo‘r joyiga kelganding?

Qoravoy: – Omon, hozir men sen bilan o‘zga sayyorada yurgandim.

Omon: – (gapni bo‘lib) Nima? Men bilan o‘zga sayyorada nima qilib yuribsan?! Endi shu qoluvdi. O‘ziyam sanqimagan, bormagan, ko‘rmagan joyimiz qolmadi. Yer bizga tor bo‘lib qoluvdi, o‘zi. Lekin o‘zga sayyorada sen yurgandirsan, men emas. Men yerda yuribman.

Qoravoy: – Voy-bo‘, namuncha, yursak nima bo‘pti. U yerda ham mazza ekan. Yaxshisi tushimda ko‘rganlarimni  boshidan gapirib beraqolay, shunda balki menga do‘q qilmassan. Eshitasanmi?

Omon: – (hayron bo‘lib) Ha, mayli. Gapirsang gapiraqol, qulog‘im senda.

Qoravoy: – (kulib) Unda yaxshi. Tu­shimda avvaliga ikkalamiz kelishib raketa yasayotgandik...

Omon: – (gapini bo‘lib) Avvalo, men bilan kelishganing yo‘q, men raketa yasashni bilmayman.

Qoravoy: – Tentakmisan, o‘zi?! Bu tush-ku! Tushimda shunday bo‘ldi, deyapman-ku galvars!

Omon: – Ha mayli, tush bo‘lsa gapiraver! Lekin meni haqorat qilma. Men galvars emasman. Agar bu so‘z nima ma’noga egaligini bilmasang, aytay. Galvars deb o‘zining yaramas xulqi bilan ajralib turadigan odamga aytiladi. Tentak, nodon degan ma’nolarni ham bildiradi.

Qoravoy: – Unda kechir! Gapga tu­shunmayapsan, deganim edi. Sen bilan birga fazoga uchamiz. Buning uchun eng avvalo, raketa yasashimiz kerak. Tushimda ko‘rganlarim rost bo‘lsa, boyib ketamiz, bilding?!

Omon: – (hayron bo‘lib) Qanaqa qilib?

Qoravoy: – (gerdayib) Hozir hammasini so‘zlab beraman va ishni boshlaymiz. Tushundingmi, do‘stim! Hozir hamma reja-yu chizgilarimni olib chiqay, o‘tirib tur! (chiqib ketadi)

BIRINCHI PARDA

BIRINCH KO‘RINISH

Ikki og‘ayni fazoga uchadigan raketa yasayotgan payt

Omon: – (hayron bo‘larkan) Men qayerga o‘tiraman yoki o‘zga sayyoraga borguncha tik turamanmi? O‘zing o‘tirib olibsan-ku!

Qoravoy: – (gerdayib) Axir men ko­mandirman, o‘tirib uchaman-da. Sen esa menga texniksan.

Omon: – Texnikmasman, muhandisman.

Qoravoy: – Ha mayli, bort muhandisi.

Omon: – Yo‘q, yaxshisi, men ikkinchi uchuvchiman.

Qoravoy: –  (ach­chig‘­lanib) – Ja, boshni og‘ritib yubording-ku!

Omon: – Sen komandir, men... Bunaqasiga ko‘nmayman. Raketaga zarur hamma narsani men topdim. Hamma ishlarni men qilyapman. Endi bo‘lsa hech kimmanmi?

Qoravoy: – Nega tutoqasan. Bu gapni o‘zing aytding-ku, men emas.

Omon: – Nima? Men o‘zi kimman? Nega hamma joyda sen birinchi? Sen uchuvchi, sen komandir, sen... sen... bilag‘on, bas, men sen bilan aloqani uzaman. Menga bunaqa do‘st kerak emas. O‘zing uchaver! Men uchishni istamayman.

Qoravoy: – Jinni-pinni bo‘lib qoldingmi, tentakvoy?

Omon: – Men tentakmi, sen kim un­da, dangasa-korchalon? Menga turli ism qo‘yaverma, men tentakvoy emas, Omonjonman. Senga o‘xshab “Shum bola” degan laqabim ham yo‘q.

Qoravoy: – Xafa bo‘lyapsanmi? Unda bugundan boshlab “dangasa” degan laqab seniki.

Omon: – U nima degani? Nimaga meni dangasa deyapsan? Men dangasa emasman. Korchalon deganingni tushunmadim.

Qoravoy: – Hamma narsani biladigan, hamma ish qo‘lidan keladi, degan so‘z bu! To‘g‘ri, mahmadonalik ham bor – bu so‘z zamirida.

Omon: – Aldama, dangasa, korchalon deding-ku! Demak, yomon so‘z. Hozir esa avrayapsan.

Qoravoy: – U desayam yoqmaydi, bu de­sayam.

Omon: – Bilardim, sen menga do‘st emassan, hech qachon do‘st bo‘lmagansan. Yana birga uchamiz deydi. Uchmayman, uchaver o‘zing.

Qoravoy: – (biroz jim turib)  O‘tir, qizishma! Hazillashdim.

Omon: – Mayli, lekin endi boshqa, ni­maydi, dangasa dema, xo‘pmi?

Qoravoy: – Mayli. Korchalonsan. Mana raketamiz ham taxt bo‘lib qoldi. Nihoyat ertaga o‘zga sayyoraga uchamiz. Endi bitta Rauf Tolipovning “Do‘stlik” she’ridan aytib beray, eshit. (aytadi):

Omon: – She’rni zo‘r aytding. Mayli do‘stlikka til tegizmaymiz, uni e’zozlaymiz. Mening qadrdon Qoravoy do‘stim. Lekin kel, koinot sirlarini tushunadigan olim amaki bor. Kel, shu amakidan so‘raylik, u yoqqa yeyishga nimalar olvolishimiz kerak. Qanday kiyinishimiz lozim.

Qoravoy: – Men ular bilan necha bor so‘z­­lashdim. Hatto ular Venera sayyorasiga uchirilgan sayyoralararo avtomatik stansiyalar haqida ham gapirib bergandilar. Ular aytgan fazodagi yemishlar bilan kiyimlarni tayyor qilib qo‘ydim.

Omon: – O‘-O‘!.. Zo‘r unda. Ayt-chi, ni­malarni so‘zlab berdilar?

Qoravoy: – Ko‘p narsani. Eng muhimlarini aytib beray, mayli, bilib ol. Venera sayyorasi o‘z o‘qi atrofida soat miliga teskari tomonga aylanar ekan.

Omon: – U Quyosh atrofida qanday tez­likda aylanarkan?

Qoravoy: – Kosmik tezligi Yernikidan ozgina farq qilarkan. Yerda kosmik iezlik sekundiga 11,2 km bo‘lsa, Venerada kosmik tezlik sekundiga 10,2 km ekan.

Omon: – Do‘stim, qoyilman, ko‘p narsani bilib olibsan. Yana bir-ikkita savol bersam maylimi?

Qoravoy: – (gerdayib) Beraver, hamma savollaringa javob beraman.

Omon: – Venera sayyorasi bizdan uzoqmi?

Qoravoy: – Ha, Veneraning yerdan eng yaqin masofasi 38 million km, eng uzoq masofasi esa 261 million km.

Omon: – Voy-bo‘, juda uzoq ekan-a, bu sayyora!

Qoravoy: – Venera-chi, Quyosh sist­masida Quyosh va Oydan keyin eng yorug‘i hisoblanarkan.

Omon: – Veneraga Quyosh nuri tu­sharkanmi?

(davomi keyingi sonda)

To‘lqin MUHIDDIN

Aqlga ilm birla bergil ko‘mak,

Aql – bu ilmga xaridor demak.

Nosir XISRAV

 ***

Hayotni o‘tkazsa o‘rganib saboq,

Ustoz ham, shogird ham hech bo‘lmas no‘noq.

To‘qish-yigirish ham bilim birladir.

Dunyoni topish ham bilim birladir.

Abdushukur BALXIY

Ijodkor, kitobsevar do‘stlar, eshitmadim demanglar, 2-aprel –Xalqaro bolalar kitobxonligi   kunida  bayramga ajoyib sovg‘a sifatida mam­lakatimiz bo‘ylab  yoqimli  xushxabar tarqaldi – O‘zbekiston Bolalar va o‘smirlar adabiyoti xalqaro kengashiga qabul qilindi!

Bu nima degani? Nega buncha  xursandchilik deysizmi? Albatta xursand bo‘lamiz-da, O‘zbekistonday, o‘zbeklarday bolajon xalq uchun, bor mahoratini  ishga solib, bolalar uchun asarlar  yozayotgan  ijodkorlar uchun katta  ijodiy imkoniyat degani-ku bu!

Bundan buyon o‘zbek  yozuvchi, shoirlari  ham ushbu kengash tomonidan ta’sis etilgan tanlovlarda qatnashishi mumkin. Demak,  endi o‘zbek adiblarining asarlarini  dunyodagi barcha millat bolalari o‘z tilida o‘qiy  oladi. O‘qibgina qolmay, o‘zbek  bolalari hayotini yaqindan taniydi. Yurtimizda qanday  mahoratli  ijodkorlar borligini bilib oladi.

– Zo‘r ekan-ku, Gulxanjon! Unday bo‘lsa, bu tashkilot haqida ham ma’lumot ber, deyapsizmi?! Marhamat! Bolalar va o‘smirlar adabiyoti xalqaro kengashi 1953-yilda  Shveytsariyaning Syurix shahrida YUNESKOning Bolalar va o‘smirlar adabiyoti bo‘yicha xalqaro kengashi to­mo­nidan tashkil etilgan.  Ken­gashning asosiy maqsadi bo­lalar va yoshlar adabiyotini  rivojlantirish, mamlakatlar  milliy adabiyotini xalqaro miqyosga  ko‘tarish va ommalashtirishga ko‘maklashishdir. Kengash aynan shunday maqsadga ko‘ra ijodiy va ijtimoiy kuchlarni birlashtiradi.

IBBY (kengashning  to‘liq nomi – Inter­national Board on Books for Yung People) ning O‘zbekiston Respublikasi Milliy sho‘basi AOKA tashabbusi bilan tashkil etildi.

IBBYga a’zolik bizga nima beradi? Bundan buyon O‘zbekistonning barcha ijod­­korlari, jumladan, bo­­lalar yozuvchilari, rassomlar va boshqa kitob sohasida mehnat qiluvchi kishilar xalqaro kongresslarda ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.

Yana bir quvonarli tomoni, o‘zbek tilidagi bolalar adabiyotini ham jahon miqyosida taqdim etish, ijodkorlarimizni turli xil sovrinlarga, jumladan Hans Kristian Andersen nomidagi mukofot uchun nomzodini ko‘rsatish imkoniyati paydo bo‘ldi.

Shu choqqacha yurtimizdan birgina O‘zbekiston xalq yozuvchisi Hakim Nazir bu  tashkilotning  diplomiga sazovor bo‘lgan. 

IBBY, shuningdek, har ikki yilda bir marotaba milliy sho‘balarning har biridan ko‘zga ko‘ringan yozuvchilar, illyustrator-rassomlar va tarjimonlarni e’tirof qilish maqsadida ularning eng yaxshi ishlarini IBBY Honour List ro‘yxatiga kiritadi.

IBBYning barcha a’zolari uchun alohida ahamiyatga ega voqea bu – har ikki yilda bir marta o‘tkaziladigan Xalqaro bolalar adabiyoti kengashining Butunjahon kongressidir. Milliy sho‘baga ega har bir davlat Xalqaro kongress mezboni bo‘lish imkoniga ega va mamlakat mezbonlikka ariza bergach, kengash ijroiya qo‘mitasi a’zolari tomonidan ovoz berish yo‘li bilan aniqlanadi. Demak, bunday imkoniyat O‘zbekiston Respublikasi Milliy sho‘basida ham mavjud.

2022-yilgi IBBY Kongressiga Malayziya davlati mezbonlik qiladi. Ushbu kongressda bu yil O‘zbekiston ham qatnashadi.

Bundan chiqdi, ushbu xalqaro tashkilotga a’zolik O‘zbekistonda bolalar adabiyotining rivojlanishi uchun katta manfaat keltiradi. Bu yurtimizda kitobxonlikni rivojlantirish, rag‘batlantirish va targ‘ib qilish borasidagi katta qadamdir.

1932-yil  17-dekabrda  Farg‘ona viloyatidagi  Katta Tagob qishlog‘i osmonida yorqin  yulduz  porladi. U keyinchalik dunyoga iste’dodli bolalar ijodkori bo‘lib tanilgan Xudoyberdi To‘xtaboyevning omad yulduzi edi.            

 Nur... Nur shunday bir  mo‘jizaki, inson qalbida iliqlik uyg‘otadi. U shunday bir mo‘jizaki, hammaga birdek yorqinlik taratadi. Nur shunday bir jiloki, unga hasad qilsangiz ham, uni yomon ko‘rsangiz ham,  yo‘lingizga yorug‘lik  taratib turaveradi. Men bejizga ushbu nur haqida gap ochmadim. O‘zbekiston xalq yozuvchisi, o‘zbek bolalar adabiyotining  tinib-tinchimas, serg‘ayrat adibi, qator romanlar muallifi Xudoyberdi To‘xtaboyevni  mana shunday sehrli nurga o‘xshataman. Yozuvchimiz o‘zi ta’kidlaganidek, bobosi Erkaboy va enasi  Robiyabibi qo‘lida tarbiya topdi. O‘smirlik davrlari Ikkinchi jahon urushiga to‘g‘ri keldi.

Xorijiy kitobxonlar orasida Xudoyberdi To‘xtaboyev  “Sehrli qalpoqcha” ertak-qissasining rus tiliga tarjimasi bilan tanilgan. Yozuvchining ushbu asari rus tiliga tarjima qilingan eng birinchi kitobi hisoblanadi. Ushbu ertak-qissa 1970-yilgi Butunittifoq tanlovida “Eng yaxshi bolalar kitobi” mukofotiga loyiq topilgan.

Yozuvchimizning hayotida eng achinarlisi shuki otasidan juda erta judo bo‘lgandi. Bu jajji qalb endi ota-ona mehri nima ekanligini anglaydigan paytida, shuncha azoblar  kamdek, onasi ham bu dunyodan ko‘z yumadi. Endi u – yetim. Yetimlik qanchalik og‘ir.  Go‘yo seni yiqilishing shart bo‘lgan  qoya ustiga tashlab ketishgan. Sen esa 3-4 qadam naridagi go‘zal hayot tomon sakrashing kerak, biroq senda bunga na kuch, na jur’at bor. Ammo bolakay Xudoyberdi o‘sha qoyadan ona yer bag‘riga sakrashga o‘zida jur’at topa oldi. Buni biz uning qator asarlaridan bilib olishimiz mumkin. Menimcha, uning ko‘pchilik  asarlari bolalarga bag‘ishlanganining sababi, o‘ziga o‘xshagan murg‘ak  go‘daklarning ko‘nglini ko‘tarish bo‘lsa kerak. Shuning uchun ham men Xudoyberdi To‘xtaboyevni Qalbga ziyo nurin sochgan mo‘jiza deb hisoblayman.

Yozuvchining “Mungli ko‘zlar” nomli maftunkor romani meni o‘ziga rom etdi, kun-u tun xayollarimni  o‘g‘irlab oldi. “Mungli  ko‘zlar” romani rohatbaxsh asarlarim  ro‘yxatidan alohida joy oldi. Xudoyberdi To‘xtaboyevning har bir asarini “betakrorlik namunasi” deb atayman. Ammo, yozuvchining ushbu asari uning ilgariroq yozilgan quvnoq, samimiy, soddagina bolalar tasvirlangan asarlaridan farq qiladi. Lekin “Mungli ko‘zlar”  romani va boshqa asarlari ham  Xudoyberdi To‘xtaboyevga tegishli bo‘lgani uchunmi, asarlar mazmuni bir-biriga juda yaqin, bog‘liq.

Romandagi bolalar o‘ziga to‘q oiladan edi. Shu sababli ularda kibr bor edi. Lekin otasi va onasi topayotgan pul halol emas edi. Oilaning to‘ng‘ich farzandi Akbar nogiron bo‘ladi. Qalbida esa doim halollik, yaxshilik hukm surardi. Buni u muallimidan o‘rgangan edi. Aslida, bolalarning  barchasi ota-onalarining ular uchun ko‘proq vaqt ajratishlarini xohlashardi, ammo ota-ona farzand oldidagi burchini faqat yedirish va kiyintirishda deb bilardi. Keyin voqealar ketma-ketligi keskin o‘zgarib ketadi. Akbarning qilgan eng katta xatosi – ota-onasini ezgulik tomonga o‘tkazaman deb, onasini jahannam tomon, otasini mahkumlik tomon, uka-singillarini esa yolg‘izlik tomon surgun qilib yuboradi. Ammo u bunday bo‘lishini xayoliga ham keltirmagan edi. U ota-onasi ustidan mahkamaga yozishi bilan yaqinlaridan ayrildi. Bunga chiday olmagan Akbar o‘zini yoqib yuboradi. Bu satrlarni o‘qir ekansiz, hech shubhasiz, ko‘zingizga yosh keladi. Bu roman qahramoni bo‘lmish Akbar – ezgulik qoyasi. Garchi o‘zini yoqib yuborgan bo‘lsa ham, oilasida bir insonni ezgulikka elta oldi. Ezgulik qoyasi butunlay qulamaydi. Zafar – ushalmas orzu. U ich-ichidan otasi va onasiga yordam berishni, ularga o‘xshashni xohlaydi. Ammo halol  pul topmaydiganlarning ishi uzoqqa bormaydi. Zafar muallimni dushman deb bilsa ham, barcha yaqinlaridan judo bo‘lganda muallim unga juda katta yordam qiladi. Uni halollikka chorlaydi. “Qush uyasida ko‘rganini qiladi”. Ota-onada qanday xislat bo‘lsa, albatta, farzandida ham shu xislat mujassam bo‘ladi. Zafarda ham shunday. Uning qalbidagi bu illatlardan muallim qutqaradi. Roman so‘ngida yolg‘iz qahramonimiz – Zafar ko‘rgan-kechirganlaridan  to‘g‘ri  xulosa  chiqarib, ezgulik tomon  yo‘l oladi. Xulosa o‘rnida ayta olamanki, ijtimoiy muhitning bola ruhiyatiga ta’siri masalasi Xudoyberdi To‘xtaboyevning  “Mungli ko‘zlar” romanida yaqqol namoyon bo‘ladi.

Ming afsuslar bo‘lsinki, inson bir kun  kelib, bu  dunyodan ko‘z yumadi. Ammo u qilgan  yaxshi  ishlari, bergan o‘gitlari, saboqlari o‘zgalarni ezgulikka chorlab yashayveradi. Insoniy fazilatlarni asarlarining bosh g‘oyasi qilib olgan ustoz Xudoyberdi To‘xtaboyev ham ana shunday abadiylikka daxldor ijodkor edi. U millat bolalarini komillikka yetaklovchi, ma’naviyatini yuksaltiruvchi, o‘zini anglatuvchi, adolatni, haqiqatni barcha narsadan yuksak qo‘yishga o‘rgatuvchi o‘lmas asarlari bilan barhayot.  Bu ajib asarlardan   xulosa  chiqarib  ayta olamanki, ushbu yozuvchidan  biz  chin  mehr-muhabbat, bolalarga bo‘lgan sof  sevgi,  fidoyilik fazilatlarini o‘rgandik. Bu asarlar mehribon talabchan ota kabi bizni yashashga o‘rgatadi.

Yozuvchi nomi qalbimizda abadiy yashaydi. Chunki mangulikka daxldor asarlar muallifi hali juda ko‘p avlodlarga ustozlik qila oladi.

Charos MUSTAQIMOVA,

Buxoro viloyati Kogon tumanidagi 20-maktabning 7-sinf o‘quvchisi

Buxorolik o‘quvchi Charos Mustaqimova O‘zbekiston xalq yozuvchisi X.To‘xtaboyev xotirasiga bag‘ishlangan II Respublika insholar tanlovida 10-15 yoshgacha bo‘lgan o‘quvchilar orasida g‘oliblikni qo‘lga kiritgan.

Biz insholar tanlovi g‘oliblarini tabriklash bilan birga tanlovda ishtirok etgan barcha o‘quvchilarga, adib muxlislariga minnatdorchilik bildiramiz.

Ishonamizki, ular kelgusi tanlovlarda ham faol ishtirok etishadi.

Telegram tarmoqlarida xorij universitetlariga imtihonsiz o‘qishga kirish va’da qilingan e’lonlar shu qadar ko‘pki, o‘qib hayron qolasan kishi.  O‘qishga tayyorlanmagan dangasalar “O‘x-xo‘-o‘, juda menbop joy ekan”, – deb quvonsa, ko‘pchilikning, ayniqsa, ota-onalarning xayolini “Imtihonsiz?! Qanday qilib?! Qonuniy bo‘lmasa kerag-o-o-v!” – degan o‘ylar egallab oladi. Aslida, dunyoning hamma davlatlarida ham oliy o‘quv yurtiga bizdagi kabi imtihon orqali kirilavermaydi, universitet qabullari ham biznikidan farq qiladi. Ko‘pchilik konsulting firmalar ana shunday imtihon mavjud bo‘lmagan ta’lim muassasalariga sizning o‘rningizga hujjat topshiradi yoki bu jarayonda sizga yordam beradi. Lekin do‘ppini bir chetga olib yaxshilab o‘ylasak, o‘zimiz ham hech qanday konsulting firma yordamisiz hujjat topshira olamiz. (Til bilsak, albatta). Shu boisdan ham bugun siz bilan xorijlik talabalarni qabul qilishda eng yetakchi davlatlardan bo‘lgan Buyuk Britaniya, AQSH, Turkiya va Avstriyadagi qabul qoidalari bilan tanishamiz.

Avstriya

Avstriyada o‘qishga kirish juda oson va talaba bo‘lish imkoni abituriyentning milliy imtihonda to‘plagan baliga bog‘liq bo‘ladi. Buning uchun talabalar nemis tili (ona tili), matematika va xorijiy tildan imtihon topshiradilar. Imtihondan o‘tganlar talabalik baxtiga sazovor bo‘ladi. Avstriyada mahalliy talabalar va Yevropa Ittifoqi hududida istiqomat qiluvchilar davlat universitetlarida mutlaqo bepul o‘qishadi. Osiyo, amerikalik talabalar esa yiliga o‘rtacha 1450 yevro kontrakt summasi to‘lashi kerak. Ammo, barcha talabalar umumiy to‘lovi 20 yevro bo‘lgan talabalar uyushmasiga a’zolik badali va sog‘lik sug‘urta haqini to‘lashi shart. Shuningdek, Avstriya hukumati va boshqa tashkilotlar, universitetlarning o‘zi xorijlik talabalarga yordam berish maqsadida grant dasturlarini taqdim etishadi. Bu kabi grantlarni www.grants.at web sayti orqali bemalol izlab topish mumkin.

Turkiya

Turkiyada mahalliy talabalar mart oyida imtihon topshiradilar. Shu imtihondan o‘tganlar iyun oyida yana bir marotaba sinovdan o‘tadilar. Turkiyada talaba universitetni tanlamaydi, balki bloklarni tanlaydi. Milliy imtihonda to‘plagan bali, maktabdagi baholariga ko‘ra qaysi universitetda o‘qishi mumkinligi belgilanadi. Ammo, xorijlik talabalar uchun qabul talabi mahalliy abituriyentlarga qo‘yiladigan talabdan farq qiladi. Xorijlik abituriyentlardan universitetga ariza, maktabni bitirganlik shahodatnomasi, baholar tarjimasi, til  bilish sertifikati (ingliz tilida o‘qimoqchi bo‘lganlar uchun TOEFL yoki IELTS sertifikati), nima sababdan Turkiya universitetini tanlaganini asoslovchi motivatsiya xati talab etiladi. Shuningdek, Turkiya hukumati xorijlik talabalarni qo‘llab-quvvatlash uchun har yili to‘laqonli stipendiyalar e’lon qiladi va bu stipendiya samolyot biletidan tortib, turar joygacha bo‘lgan barcha xarajatlarni qoplaydi. Faqat grant talablariga mos bo‘lsangiz bas. Turkiyada o‘qishni niyat qilganlar turkiyeburslari.org orqali yanvar-fevral oylarida o‘zlariga munosib grant dasturlariga ariza berishlari mumkin.

Buyuk Britaniya

Britaniyalik abituriyentlar 16, 17 va 18 yoshlarida imtihon topshiradilar va universitetga kirishda har bir imtihonning bahosi hisobga olinadi. Shuningdek, abituriyent nima uchun shu sohada o‘qishni, nega aynan shu universitetni tanlagani, o‘zi tanlagan sohada shu paytgacha qilgan ishlari, qiziqishlari haqida shaxsiy bayonot yozadi va ustozidan o‘zi haqida tavsiyanoma olishi talab etiladi. Xorijlik talabalardan esa, har bir universitet veb-saytida bo‘ladigan ariza formani to‘ldirishi talab etiladi. Ariza to‘ldirgach, universitetga qabul qilinsa, turli grantlarga hujjat topshirishi mumkin.

Amerika

AQSHda qabul yuqoridagi davlatlardan biroz farq qiladi. Ko‘plab universitetlar uchun o‘quvchining layoqatini baholaydigan SAT imtihonida to‘plagan ball muhim hisoblanadi. Boshqa imtihonlardan farqli ravishda, bunda o‘quvchining o‘rganishga bo‘lgan layoqati sinovdan o‘tkaziladi. Bu imtihon abituriyentning maktabda o‘qigan fanlaridan olgan bilim darajasini o‘lchamaydi. Bundan tashqari deyarli barcha universitetlar o‘quvchining maktabda olgan baholari, yozgan essesi va tavsiyanomalariga jiddiy e’tibor berishadi. Shuningdek, AQSHda abituriyentning ma’lum fan doirasidagi bilimlaridan tashqari jamoat ishlaridagi faolligi, sport to‘garaklari, ko‘ngillilik ishlarida ishtirok etishi,  qiziqishlari muhim omil sifatida qaraladi.  Shu sababli, AQSHda talaba bo‘lishni istayotganlar nafaqat fanlarni puxta bilishi, balki boshqalarni ortidan ergashtira oladigan, kimgadir ko‘ngilli tarzda yordam bera oladigan, o‘zidagi bilimni boshqalar bilan baham ko‘ra oladigan va o‘zi yashayotgan jamiyat rivojiga qaysidir qobiliyati bilan oz bo‘lsa-da hissa qo‘sha oladigan bo‘lishi talab qilinadi.

Xorijiy davlatlardagi qabul jarayonlari haqida tasavvur hosil qilgan bo‘lsangiz, navbatdagi bosqich universitet tanlash va qo‘rqmay hujjat topshirishdan iborat!!! Aytganday, universitetlar haqidagi ma’lumotni studyportals.com dan olishingiz mumkin. Ilmingiz ziyoda bo‘lsin.

Sahifani Dilnavoz tayyorladi.

Qashqadaryo viloyati maktab o‘quvchilari o‘rtasida filologiya fanlari doktori Nafas Shodmonov tashabbusi bilan tashkil etilgan “Yosh navoiyxon” an’anaviy tanlovida 200 ta g‘azal yod olgan Qarshi tumanidagi 43-maktabning 8-sinf o‘quvchisi Dilbar Ahmadova g‘olib bo‘ldi.

Yodingizda bo‘lsa, jurnalimizning o‘tgan yilgi sentyabr sonida g‘azalxon qiz haqida maqola e’lon qilgan edik.

130 ta g‘azal yodlagan Nafosat Imomnazarova esa ikkinchi o‘ringa loyiq topildi.

Tanlovning bu yilgi bosqichida o‘tgan yilga nisbatan nafaqat ishtirokchilar soni ortdi balki, ularning yod olgan g‘azallari soni ham oshdi. Demak, o‘quvchilarda Navoiy ijodiga qiziqish, mahabbat bor ekan, kelajakda yetuk adabiyotshunos olimlar, navoiyshunoslar safi kengayaveradi.

Dilafro‘z ZAYNIYEVA

Toshkent  shahar  Olmazor  tumanidagi 100-ixtisoslashtirilgan maktab-internatda Xalqaro nogironlar kuniga bag‘ishlangan bayram tadbiri bo‘lib o‘tdi. Bayram kich­kintoylarning badiiy chiqishlari bilan boshlandi.  Maktab o‘quvchilari ijrosidagi xorijiy raqs bayramga fayz bag‘ishladi.

Tadbir  mehmoni – Jamoat xavsizligi universiteti kursantlarining qurol bilan saf tortib chiqishlari tadbir ishtirokchilarida katta qiziqish uyg‘otdi. Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tortiq etilgan  bayram sovg‘alari bolalarga quvonch bag‘ishladi.

Yulduz TESHABOYEVA, 100-maxsus maktab-internat

Ijodiy-madaniy masalalar bo‘yicha targ‘ibotchisi

“Gulxan” – bolalar va o‘smirlar uchun mo‘ljallangan adabiy-badiiy bezakli jurnal. 1929-yil yanvardan chiqa boshlagan.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 11-avgustdagi “Matbuot va axborot sohasida boshqaruvni yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi farmoniga binoan “Gulxan” jurnali Xalq ta’limi vazirligi tasarrufiga to‘liq o‘tkazildi.

Muassislar: O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi.

Tili: o‘zbekcha.

Davriyligi: oyda bir marta (yilda 12 nusxa).

Maktab, litsey va kollej o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan.

Bosh muharrir: Zahro Hasanova.

Jurnalning maqsad va vazifalari: Bolalar ongiga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni singdirish, madaniy-tarixiy meros va jahon adabiyoti durdonalari bilan tanishtirish, dunyoviy bilimlar olamiga olib kirish, ulardagi ijod kurtaklarini parvarishlash, rag‘batlantirish, do‘stlik, qardoshlik tuyg‘ularini qaror toptirish, ularda milliy iftixor, Vatanga sadoqat, mustaqillik tuyg‘usini shakllantirishdan iborat.

Mavzularning rang-barangligi jihatidan badiiy adabiyot, san’at, xalq ijodi, turli sport o‘yinlarining targ‘ibotchisidir. Bolalarga atalgan jahon adabiyoti durdonalaridan namunalar chop etiladi. Shuningdek, o‘quvchilar ijodini ham muntazam yoritib boradi. Taniqli yozuvchilar, olimlar, rassomlar va san’at arboblari bilan uchrashuvlar tashkil qilinadi. Viktorina va ko‘rgazmalar o‘tkazib boriladi. Markaziy Osiyoda yashaydigan turli yoshdagi mualliflar jurnalda qatnashib turadi.

Tahririyat manzili: Toshkent shahri, Navoiy ko‘chasi, 30-uy.

Tahririyat telefoni: (+99871) 244-94-38