– Men   ko‘p  kitob o‘qigan, adabiyotga qiziqadigan bugungi kun bilan hamnafas  o‘quvchi bilan suhbatlashmoqchi edim, –  dedim Yashnoboddagi 152-maktabning ma’naviy-ma’rifiy ishlar  bo‘yicha direktor o‘rinbosari Shoira Ergashevaga. U  biroz o‘ylanib turdi-da, 9-“V” sinfidagi  Ziyoda   Rayimovani chaqirib   berdi.

Ziyoda,  “Yosh  kitobxon”  tanlovining  shahar  bosqichida  sovrindor  bo‘lgan  ekan. 

– Ziyoda  eng  birinchi  o‘qigan kitobingni eslaysanmi? – so‘radim undan.

– O‘zbek tilidami  yoki   ingliz tilida? –  savolimga savol bilan  javob berdi u.

– Albatta, kitobxonlikni o‘zbek ada­biyotidan  boshlagandirsan?

– 5-sinfda o‘qiyotganimda dadam Antuan de Sent – Ekzyuperining “Kichkina shahzoda”si  ham­­da Oskar  Uayldning  “Yulduz bola”   kitoblarini sovg‘a qildilar. To‘g‘risi,  ungacha uncha-muncha she’rlar o‘qib  yurardim-u, kitob  o‘qishga yo hafsala  qilmasdim, yoki  vaqt  topmasdim. Chunki oilada to‘ng‘ich farzandman. Mendan keyin egizak singillarim bor. Ularga qarash, uy ishlarida onamga ko‘maklashish,  kundalik darslarni  tayyorlash deganday...  Ammo  “Yulduz bola” kitobini  o‘qishni  boshladim-u,  shu  paytgacha ajoyib  lazzatdan  bebahra  yurganimni  angladim. U  mening  eng  yaqin  do‘stimga  aylandi. Kichik-kichik hikoyalardan  iborat bu   kitob  inson  bilan tabiatning o‘zaro  bog‘liqligi  haqida.  Asarni  oxiriga  yetmaguncha uning qanday  tugashini  bilolmaysiz, juda  mahorat bilan  chiroyli    usulda   yozilgan. Kitobdan  olgan taassurotlarimni har  kuni sinfdoshlarimga  gapirib beradigan  bo‘ldim.  Ishonasizmi, bu  kitobni butun  sinfimiz  bilan  qo‘lma-qo‘l qilib  o‘qidik.  Hikoyalarni  o‘zaro  muhokama  qildik,  bahslashdik.  Keyin  sinfdoshimiz Muxlisa “Yulduz bola”  kitobidagi  “Baxtiyor  shahzoda” hikoyasi asosida yaratilgan  multfilm  diskini  olib  keldi.  O‘sha  kitob  nafaqat  mening,  butun  sinfdoshlarimning qalbida  badiiy  asarga muhabbat  uyg‘otdi.  Shuning  uchun men, bolalar  kitob o‘qimay qo‘ydi, degan gapga  ishonmayman. Yaxshi kitob bo‘lsa, albatta, o‘qiladi.

– Sening   uchun  yaxshi  kitoblar  qaysi?

– “Cho‘qintirgan ota”, “Kichkina shahzoda”, “Boy ota va kambag‘al ota”, “Al- kimyogar”, “Yolg‘izlikning yuz yili”, “Qizil va qora”, “Da vinchi kodi”...

–  Bu asarlarni o‘zbek tilida o‘qidingmi?

– Yo‘q,  ingliz va rus tillarida.

– Nahotki, o‘zbek adabiyotida senga ma’qul  asarlar  bo‘lmasa?

– Abdulla  Qodiriyning  “O‘tkan kunlar”i  yoqadi.  Ammo  ko‘proq ingliz tilida  yozilgan  asarlarda  men  o‘zim izlagan  mavzuni topaman. Qarang,  xorij  adabiyotida do‘stlik haqida,  do‘sti  uchun  jonini  fido  qilgan  kishilar haqida  ajoyib asarlar bor. Bizda esa Abdulla  Oripovning “Jannatga  yo‘l”  dramatik dostonidagina do‘stlik  mavzusi bor xolos. Agar adabiyotda  chinakam do‘stlik ta’riflangan  asarlar bo‘lganda ko‘pchilikning sodiq do‘stlari bo‘lar edi. Qo‘shilasizmi yo‘qmi, hozir hech kim “mening to‘rtta yoki ikkita haqiqiy, jon do‘stim bor”, – deb ayta olmaydi. Chunki odamlar bir-biriga unchalik ishonmaydi. Ko‘nglidagi alamini, orzusini birorta o‘rtog‘iga ayta olmaydi. Men bu haqda onamga  aytganimda u kishi: “Senga  opang yoki ukang, singling yoki akanggina, undan ham aniqrog‘i onanggina haqiqiy do‘st bo‘la oladi”, – dedilar. Balki, men  xato gapirayotgandirman. To‘g‘risi,  o‘zbek adabiyotidan  yaxshi  xabardor  emasman.  Kattalar ham bizni kitobxonlikka unchalik  majbur  qilishmaydi.

– Ko‘p kitob  o‘qiganingga  qaraganda, maktab  kutubxonasiga  a’zo bo‘lsang  kerak?

– A’zo emasman.  Bunga sabab  birinchidan,  kutubxonadagilar kitobni uyga olib ketishimizga ruxsat berishmaydi. Faqat o‘quv zalida o‘tirib o‘qish kerak. Bir-ikki  soat mutolaa qilib endi voqealarga  qiziqqan paytingda,  kitobni  topshirishga  to‘g‘ri keladi.  Ikkinchidan, men o‘zim o‘qigan kitobni faqat o‘zimniki  bo‘lishini xohlayman.  Qahramonlar doim men bilan bo‘lishi, istagan paytimda  kitobni ochib,  ular bilan  suhbatlashishim kerak. Uyda  shaxsiy  kutubxonam bor. Otam ham, onam ham bizga tez-tez kitob  sovg‘a  qilib turishadi.

– Uyda kitob o‘qishga, aniqrog‘i badiiy  kitob o‘qishga vaqt topasanmi? Axir  vaqt juda tez o‘tayapti, o‘quv kursi, repetitorga borish, uy vazifalari...  onangning e’tirofiga ko‘ra, uy ishlarida uning  yaqin  yordamchisi ekansan, o‘n bir oylik  egizak ukalaring bor ekan...

– Vaqt yetishmaydi, – deyish – bu faqat bahona. Agar odam astoydil xohlasa, hamma ishga ulguradi. Men badiiy kitoblarni  asosan tunda o‘qiyman. Uy vazifalarimni ham kechqurun tayyorlayman. Mana kecha ham  soat tungi birgacha  uy vazifalarini bajardim. Ularni to‘g‘ri bajarganimdan kayfiyatim ko‘tarilib, tetiklashdim va yarim kechagacha “Robin Gud”ni  o‘qidim. Asarni o‘qir ekanman,  ingliz tilida  so‘z boyligim  ko‘payib bordi. Buni yurakdan his qilib, uyquga ketdim va o‘sha  kayfiyatda uyg‘ondim. Yaxshi kayfiyat esa odamni  o‘z kuchiga ishontiradi.  Barvaqt turishning ham xosiyati bor. U kunga, vaqtga baraka beradi. Ertalab vaqtida uyg‘onolmagan, darsga kechikib  kelgan o‘rtoqlarimni kuzataman. Darsda   lanj bo‘lib o‘tiradi, ko‘p narsani ilg‘amay ham qoladi.  Vaholanki, o‘sha sinfdoshim kamida yetti soat uxlagan. Men esa to‘rt soat. Alloma bobolarimiz ham bedorlikni yoqlashgan. Juda  ko‘p  kashfiyotlari ana shu bedorliklar  evaziga  yaratilgan, deb o‘ylayman.

– Ingliz tilini maktabda o‘zlash­tirdingmi?

– Yo‘q, bilasizmi, maktab  dasturi  menga ma’qul emas. U eskirgan usul. Bir qolipda, zerikarli. O‘quvchini qiziqtira olmaydi. Bir misol. Sinfdoshim Niginani  ingliz tili ustozi koyigani koyigan edi. “Senda til o‘rganish qobiliyati yo‘q, ikki dunyoda ham chet tilini tushunmaysan” va hokazo... Nigina  o‘tgan yili yozda ikki oy ingliz tilini o‘rganish uchun o‘quv markaziga qatnadi. Ishonasizmi, o‘qituvchi ikki yilda o‘rgatolmagan bi­limni u ikki oyda o‘zlashtirdi. Sababini  aytaymi, sababi u yerdagi o‘qituvchi birinchi navbatda  bolada  o‘ziga  bo‘lgan ishonchni uyg‘ota oladi, ikkinchidan,  un­ga yaxshi munosabatda  bo‘la­di. Xatosini yotig‘i bilan chiroyli qilib tushuntiradi. Bo­la­ni yuragini bezillatmaydi. Fan­ni yaxshi o‘zlashtirishida o‘quvchiga  ustoz­ning bilimidan tashqari mehri ham zarur. Bunga  matematika  o‘qituvchimiz  Shahnoza  Karimovaning uslubini  misol qilsam  bo‘ladi. Shahnoza opa dars bera boshlagan birinchi  chorakda menga  hamma  fanlardan “5”, matematikadan esa “4” chiqdi.  Bu  menga  alam  qildi. Ustozdan hafsalam  pir  bo‘ldi. Shunda  onam  menga  Bill Geytsning  quyidagi  so‘zlarini  o‘qib berdi: “Mening do‘stim hamma  fan imtihonlaridan a’lo natija oldi. Men esa ba’zi fanlarni yaxshi topshira olmadim. Hozirda  o‘sha  do‘stim “Microsoft” kompaniyasining injeneri, men o‘sha kompaniyaning direktoriman”.

Lekin bu menga tasalli bo‘lmadi.  Rosti, matematikadan  qo‘rqardim. Ammo Nargiza opaning muloyim muomalasi, har bir mavzuni hayotiy misollar bilan  qiziqarli qilib tushuntira olishi tufayli bu fanni ham yaxshi  ko‘rib qoldim. Avvallari  men misollarning  javobini partadoshimdan ko‘chirardim. Endi esa  boshqalar  mendan ko‘chiryapti. Nafaqat men, butun sinfimiz matematik bo‘lib  qoldi.

Afsuski, sinfdoshlarim  o‘z bilimlarini, fikrlarini ochiq ko‘rsata olishmaydi. Ularda dadillik  yo‘q, hali o‘zlarini o‘zlari anglab olishmagan. Kelajakka doir biror aniq rejalari  yo‘q. Ustozdan, sinfdoshidan, o‘rtog‘idan noroziligini, yoki kamchiligini aytishga cho‘chishadi. Yomon ko‘rinib  qolishdan, tanqidga uchrashdan qo‘rqishadi. O‘zingiz o‘ylang, hozir qadrdon sinfdoshlari oldida to‘g‘r  gapini aytolmagan bola ertaga omma oldida, notanish odamlar oldida qanday qilib mustaqil fikr bildiradi? Vaholanki, kishilarda mustaqil fikrlash, oshkoralik bo‘lmas ekan, jamiyatda ham rivojlanish  bo‘lmaydi.  Ba’zan, “Nega sinfda  mening ishonchli do‘stim yo‘q”, – deb o‘ylab qolaman. Nazarimda, bunga  tengdoshlarimdagi jur’atsizlik, atrofga loqayd munosabat, dunyoqarlarimizning mos emasligi sabab bo‘lsa kerak.

Men bilimim kengaygani sari hech narsani bilmasligimni sezib boryapman. Biroq, hamma narsada ham me’yor, chegara bo‘lishi kerak. Keragidan, imkoniyatidan ortiq bilim olishga urinish miyani  charchatib qo‘yadi. Rivoyat qilinishicha,  odam  dunyoga kelishidan oldin undan: “Farishta bo‘lib jannatda qolasanmi yoki odamzod  bo‘lib  yer  yuziga tushasanmi?” – deb  so‘ralar ekan. Foniy  dunyoni tanlagan odamni  hayotda juda qattiq  sinovlar  kutar ekan. Har birimiz  ana  shu  sinovlarga tayyor turishimiz, uni mustahkam iroda,  bilim  bilan yengib  o‘tishimiz kerak. O‘shandagina maqsadimizga erishamiz.  Maqsadni esa  aniq  qo‘yish kerak.  Hayotda  mujmallik  ketmaydi.  “Qilmoqchiman”, “uddalasam kerak”, deyish odamning  o‘ziga  bo‘lgan  ishonchini qirqadi. Xato qilishdan qo‘rqmaslik kerak.  Chunki qilingan xato bizni o‘z ustimizda ishlashga, to‘g‘ri yo‘lni topishga undaydi. Odam hayotda mustaqil bo‘lishi, hech kimga suyanib  qolmasligi kerak. Shunda u o‘zidagi  yashirin imkoniyatlarni ham yuzaga chiqara oladi.  Men geografiya, tarixni yaxshi ko‘raman. Shu fanlar tufayli o‘zim qiziqqan mamlakatlar – Ispaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya tarixini, ularning  yutuqlari, muvaffaqiyatlari zamirini topgandayman. Buyuk Britaniyaga havas qilaman. Kelajakda ko‘p asrlik tarixga ega, yuzlab olimlarni kashf qilgan Oksford univirsitetida o‘qish niyatidaman. Ammo  Alloma bobolarimizning dunyo tamadduniga qo‘shgan hissalari yuragimda faxr, g‘urur tuyg‘ularini  uyg‘otadi.  Prezidentimiz uchinchi renessansni boshlash haqida fidoyilik qilayotgan paytda biz ana shu bobolarimizga munosib bo‘lishga, dunyoni o‘z bilim, zakovatimiz bilan zabt etishga intilishimiz kerak emasmi?!

“Biz qahramon bo‘la olamiz” filmi qahramonlaridan biri shunday deydi:  “Yangi avlod eskisiga qaraganda doim qudratli bo‘ladi”. Men bu fikrga to‘liq qo‘shilaman va tengdoshlarimni o‘z qudratimiz bilan buyuk bobolarimizning munosib vorislari ekanimizni dunyoga ko‘rsatib  qo‘yishga chaqiraman.

Ustoz, tag‘in bu qiz juda katta gapirib yubordi, deb o‘ylamang. Men kelajakda libos dizayneri bo‘lmoqchiman. Ammo  nazarimda har bir yosh kitobxon bo‘lishi, iqtisod, biznes ilmini bilishi va  bu  salohiyatini vatan ravnaqi yo‘lida ishlatishi kerak, deb o‘ylayman. Chunki, Vatanimizni dunyodagi ilg‘or davlatlar qatoriga  qo‘shish har birimizning  burchimiz. Bu  fikrimga  tengdoshlarim qanday qarashadi, shuni bilishni istardim, – dedi  Ziyoda.

Men uning qarashlariga   to‘liq  qo‘shilmagan bo‘lsam-da, fikringizni bilish uchun ularni boricha sizga yetkazdim. Marhamat, fikr va mulohazalaringizni kutamiz. Axir,  haqiqat bahslarda tug‘iladi.

Muhabbat  HAMIDOVA